Φιλοσοφία

Πιστεύεις; Ζούμε σε μια εποχή που είναι καλά προσαρμοσμένη στην ανατρεπτική δύναμη των λέξεων, αλλά υπάρχει μία λέξη που έχει μεγαλύτερη δύναμη να διχάζει από τις περισσότερες – «φάντασμα». Στον κουρασμένο μας κόσμο, όπου έχουμε δει και ακούσει τα πάντα, η δήλωση «έχω δει ένα φάντασμα» εξακολουθεί να έχει τη δύναμη να σιωπά ένα δωμάτιο και να αλλάζει για πάντα τον τρόπο που βλέπεις κάποιον ή που σε βλέπουν οι άλλοι. Αν είσαι σκεπτικιστής, πώς θα αντιδρούσες αν ο σύντροφός σου ισχυριζόταν ότι το σπίτι είναι στοιχειωμένο; Αν είσαι άνθρωπος που πιστεύει, πώς θα ένιωθες αν κάποιος που αγαπάς σου έλεγε ότι το φάντασμα που είδες δεν υπάρχει;

Ας πάρουμε την αρχαία μεταφορά της γλυπτικής: ο Πλωτίνος τη χρησιμοποιεί στις Εννεάδες και παροτρύνει τον καθένα να γίνει ο γλύπτης του δικού του αγάλματος. Διότι, a priori, το ον είναι άδειο, κενό. A posteriori, είναι ό,τι έχει γίνει και ό,τι το έχουν κάνει. Σύγχρονη διατύπωση: η ύπαρξη προηγείται της ουσίας. Κατά συνέπεια, ο καθένας είναι εν μέρει υπεύθυνος του ατομικού του είναι και γίγνεσθαι. Όπως ακριβώς και με τον όγκο του ακατέργαστου μαρμάρου που δεν έχει ταυτότητα όσο ο γλύπτης με τη σμίλη του δεν αποφασίζει να του δώσει ένα σχήμα. Και το σχήμα δεν είναι κρυμμένο, εν δυνάμει μέσα στο υλικό, αλλά δημιουργείται όσο περισσότερο δουλεύεται. Μέρα με τη μέρα, ώρα με την ώρα, λεπτό προς λεπτό, το έργο διαμορφώνεται. Κάθε στιγμή συμβάλλει στο γίγνεσθαι.

Η φιλοσοφία του ηδονισμού, με τις ρίζες της στην αρχαία Ελλάδα, έχει διαχρονικά απασχολήσει στοχαστές και φιλοσόφους, οι οποίοι αναζητούν την κατανόηση της ευτυχίας και της ηθικής. Στο επίκεντρο αυτής της αναζήτησης βρίσκεται ο Επίκουρος, ο Μισέλ Ονφρέ και οι ωφελιμιστέςΤζέρεμι Μπένθαμ και Τζων Στιούαρτ Μιλλ, οι οποίοι, αν και προέρχονται από διαφορετικές εποχές και πολιτισμικά δρώμενα, μοιράζονται κοινές αρχές γύρω από την αξία της ηδονής και της ευτυχίας.

Πάντα είχα μια περίπλοκη σχέση με τους καθρέφτες. Αν και τα παιδικά μου χρόνια τους αγνοούσα, η εφηβεία μου με έφερε απέναντί τους. Πόσες μέρες είχα αφιερώσει προσπαθώντας να αποκρυπτογραφήσω τον εαυτό μου; Δεν ήταν ναρκισσισμός, μάλλον σύγχυση. Δεν καταλάβαινα. Μάταια αναζητούσα τη σχέση ανάμεσα σε αυτό το άτομο και σε μένα‧ εκείνος ανέπτυσσε τον κορμό του, τους ώμους του, τους μηρούς του, ενώ εγώ μέσα μου δεν άλλαζα. Η μεταμόρφωσή του γινόταν σύμφωνα με ένα αδιόρατο σχέδιο το οποίο εξελισσόταν χωρίς εγώ να το επιθυμώ, χωρίς να το ελέγχω ή έστω να το προβλέπω. Πόσο μακριά θα έφτανε; Ένιωθα ότι ήμουν το θύμα ενός παράλογου αναπόφευκτου: της ανάπτυξης. Ποια ήταν η σχέση μου με αυτήν τη σάρκα που έπαιρνε τη μορφή άντρα; Το παιδί που εξαφανιζόταν από την αντανάκλαση παρέμενε μέσα μου‧ ή, μάλλον, παρέμενε εγώ.

Τον 1^ο μ.Χ. αιώνα οι φιλόσοφοι επιζητούν την προσοχή του ρωμαϊκού κόσμου. Είναι πολλοί, κυκλοφορούν σε όλα τα μέρη της αυτοκρατορίας και δίνουν το στίγμα τους -όχι πλέον με τον φιλοσοφημένο τους λόγο- αλλά με την επιτηδευμένη τους εμφάνιση που υπερβαίνει τα όρια της ευπρέπειας.

- Ας θυμηθούμε την πρώιμη παιδική ηλικία του σύμπαντος.

Αναστέναξε ικανοποιημένος.

- Πριν από δεκατέσσερα δισεκατομμύρια χρόνια, το σύμπαν βρισκόταν σε κατάσταση μέγιστης πυκνότητας: δισεκατομμύρια δισεκατομμύρια δισεκατομμύρια τόνοι σε μια σταγόνα. Όταν εξερράγη -"Μεγάλη Έκρηξη", η έκφραση που δίνει το όνομά της στη θεωρία- η ύλη διασκορπίστηκε και το σύμπαν επεκτάθηκε. Έκτοτε, συνεχίζει να διαστέλλεται. Η παρατήρηση δείχνει ότι οι γαλαξίες απομακρύνονται από εμάς με ταχύτητα ανάλογη της απόστασης που μας χωρίζει από αυτούς. Μπορούμε να κρίνουμε αυτήν την επέκταση ως άπειρη... Αν γυρίσουμε πίσω τον χρόνο, το σύμπαν ήταν μικρό, θερμότερο και πολύ πυκνό. Στην αρχή, η ενέργεια συγκροτήθηκε από ακτινοβολία, στη συνέχεια η πυκνότητα αυτής της ακτινοβολίας μειώθηκε σε σημείο που έγινε λιγότερο πυκνή από την ύλη. Τότε η ύλη κυριάρχησε στο σύμπαν και οι βαρυτικές δυνάμεις υπερίσχυσαν των ηλεκτρομαγνητικών δυνάμεων. Δέκα δισεκατομμύρια χρόνια αργότερα, οι γαλαξίες είναι το αποτέλεσμα αυτών των εξελίξεων. Και εμείς ενσαρκώνουμε μια συνέπεια αυτών των μεταβολών. Δεν είμαστε τίποτα περισσότερο από αστερόσκονη.

Σκοτάδι.
Μερικές σταγόνες φαίνεται να στάζουν και να πέφτουν από τοίχους που δεν μπορούμε να δούμε.
Ακούμε βαριές πόρτες να κλείνουν, να χτυπούν σαν καμπάνες‧ μετά βήματα, γρήγορα βήματα σε ένα υγρό, μεταλλικό πάτωμα‧ αντηχούν δυνατά σε έναν καθεδρικό ναό από ατσάλι.
Τελικά τα βήματα που ακούγονταν από δεξιά συναντούν τα βήματα στα αριστερά: ο Γιατρός συναντά τον Μπάτλερ.

Βιέννη, το 1938.

Οι Ναζί έχουν εισβάλει στην Αυστρία και καταδιώκουν τους Εβραίους. Ο Σίγκμουντ Φρόιντ εξακολουθεί να πιστεύει στο μέλλον και αρνείται να φύγει. Αλλά αυτό το απόγευμα του Απριλίου, η Γκεστάπο συλλαμβάνει την κόρη του Άννα και την παίρνει για ανάκριση. Ο Φρόιντ παραμένει μόνος και απελπισμένος, όταν, ξαφνικά, ένας άγνωστος μπαίνει από το παράθυρο. Ποιος είναι; Ένας τρελός; Ένας μάγος; Είναι όλο αυτό απλώς ένα όνειρο; Είναι μια ενσάρκωση της αντίληψής μας για το υποσυνείδητο του Φρόιντ; Ή είναι πράγματι, όπως ισχυρίζεται, ο Θεός αυτοπροσώπως;

«Όπως είναι φυσικό, τα αίτια των πράξεων είναι δύο: η σκέψη και ο χαρακτήρας· και λόγω των πράξεών τους όλοι επιτυγχάνουν ή αποτυγχάνουν.»

Αριστοτέλης, Ποιητική, 1450a

Aπό τις απαρχές της φιλοσοφίας, η έννοια της ηδονής αποτέλεσε σημείο διένεξης μεταξύ των φιλοσόφων. Νομοθέτες, ποιητές και φιλόσοφοι υποστήριξαν την αποφυγή της. Τον 7^ο αιώνα π.Χ. ο Σόλων συμβουλεύει:

«Επειδή μου φαίνεται, Πατρόφιλε, ότι έχεις πάθει ένα θείο πάθος και μια δίψα για να μάθεις τα πάντα με απόδειξη και μέθοδο, αποφάσισα να υπηρετήσω την επιθυμία σου και να σου γράψω κάποιες σημειώσεις (ὑπομνήματά) για τις ομιλίες που έχεις ακούσει ή για τις απορίες σου γι’ αυτές. […] Στις παρούσες συνθήκες, επιθυμώντας να ανακαλύψεις την αληθινή συγκρότηση της ιατρικής τέχνης (σύστασιν ἰατρικῆς τέχνης ἐπιθυμῶν ἐξευρεῖν ἀληθῆ) ήσουν γεμάτος αδημονία στην ψυχή σου. Όπως υποψιάζομαι, σύντομα θα πλημμυρίσεις από την επιθυμία, αν κοιτάξεις το λαμπερό φως της αλήθειας (τὸ τῆς ἀληθείας φῶς καταλαμπόμενον), καθώς δεν θα βρεις άλλη οδό καλύτερη από αυτή που αναζητάς τώρα.» Γαληνός, Πρὸς Πατρόφιλον περὶ συστάσεως ἰατρικῆς, 224-225

«Έχω την εντύπωση ότι αξιομνημόνευτες δεν είναι μόνο οι σοβαρές πράξεις των καλών και αγαθών ανθρώπων (καλῶν κἀγαθῶν) αλλά και όσα πράττουν όταν βρίσκονται σε χαλαρή διάθεση. Επομένως, αυτά που γνωρίζω ως παρευρισκόμενος θα ήθελα να τα παρουσιάσω.»

Ξενοφώντας, Συμπόσιον 1.1